Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2011

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΔΗΜ - ΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Επιμέλεια:
Νεκταρία Γιαννουδά κη
Ξένια Αλεξίου
Αγωγή του Λόγου 269

Η Αγωγή του Λόγου αποτελεί εφαρμοσμένη επιστήμη˙ τα θεωρητικά της δεδομένα εί-
ναι πρακτικά αξιοποιήσιμα μέσω ενός κορμού ασκήσεων. Έχει ως στόχο την απάλειψη
των φωνητικών ατελειών και θεραπεία όλων των ελαττωμάτων, αλλά και τη βελτίωση του
προφορικού λόγου και της φωνής. Ξεκινάει από την πηγή της φωνής, την αναπνοή, προσ-
διορίζοντάς την και δείχνοντας τους τρόπους γύμνασής της. Εξετάζει με λεπτομέρεια τη
δημιουργία της φωνής και μελετά όλες τις δυνατότητες άσκησής της, τόσο για τη βελτί-
ωση της ίδιας της φωνής όσο για τη βελτίωση του προφορικού λόγου που φορέας του
είναι η φωνή. Δίνει τέλος στοιχεία σύγχρονης γλωσσολογίας και ελληνικής γραμματικής
για τον συντονισμό και την ορθή προφορά των φθόγγων μέσα στη συλλαβή, στη λέξη,
στην πρόταση.
Έτσι λοιπόν σε δύο σημεία πρέπει να εστιασθεί η προσοχή μας: στη θεωρητική ενημέρω-
ση και στην πρακτική εξάσκηση. Το πρώτο αφορά στην γνώση στοιχείων ανατομίας των
περιοχών του σώματος που συμμετέχουν στην παραγωγή της φωνής (πνευμονοθωρα-
κικό σύστημα, φωνητήρια όργανα), το δεύτερο στην προετοιμασία των ίδιων περιοχών,
μέσα από την άσκηση για την καλλιέργεια του προφορικού λόγου.
Ο προφορικός λόγος είναι κατ’ αρχήν μία αεροδυναμική-μυοπλαστική ενέργεια, που δι-
αγράφει την εξής τροχιά: το ρεύμα της εκπνοής προσκρούει στις φωνητικές χορδές που
βρίσκονται πίσω από την ασπίδα του θυροειδούς χόνδρου στον λάρυγγα (ή αλλιώς το
μήλο του Αδάμ), τις θέτει σε κραδασμό και δίνει έναν πρωτολείο ήχο. Ο ίδιος ήχος ενι-
σχύεται στις φαρυγγικές κοιλότητες˙ εκχέεται στο στόμα και ανάλογα με τις θέσεις που
έχουν πάρει μεταξύ τους τα φθογγοπλαστικά όργανα (χείλια, γλώσσα, δόντια, μαλακός και
σκληρός ουρανίσκος), γίνεται φθόγγος-μόριο του προφορικού λόγου. Η δύναμη ωστόσο
του πνευμονικού αεροκύματος της εκπνοής δραστηριοποιεί, με τις αντίστοιχες εντολές
του εγκεφάλου (για την παραγωγή φθόγγων και την ποιότητα ήχων) τα συμπράττοντα
όργανα που αποτελούνται από μύες.
ΑΝΑΠΝΟΗ
Η αναπνοή μαζί με την κυκλοφορία του αίματος είναι η σημαντικότερη λειτουργία του
οργανισμού. Είναι μια ζωτική διαδικασία που λειτουργεί όπως όλα τα εσωτερικά όργανα
με την εξής όμως διαφορά: από την μία δεν υποπίπτει στην συνείδηση και από την άλλη
είναι υποταγμένη και στη συνείδησή μας και στη θέλησή μας.
Μπορούμε με τη δύναμη της θέλησής μας να μεταβάλουμε τη συχνότητά της, να ανα-
πνεύσουμε πιο συχνά και πιο γρήγορα από το κανονικό ή αντίθετα να επιβραδύνουμε
τις εισπνοές και τις εκπνοές κατά βούληση. Επίσης να τροποποιήσουμε το ρυθμό της και
τέλος μπορούμε αν θέλουμε να διακόψουμε εντελώς την αναπνευστική λειτουργία για
ένα σημαντικό αριθμό δευτερολέπτων.
Η αναπνοή είναι η ζωτική δύναμη που εκτός από τον ανεφοδιασμό του οργανισμού σε
οξυγόνο, ελέγχει την παραγωγή της φωνής στον συνεχή προφορικό λόγο.
Από τον τεχνικό χειρισμό της αναπνοής εξαρτάται η ποιότητα και η καλλιέργεια των ιδι-
οτήτων της φωνής (η καθαρότητα, η ένταση, η αντοχή κ.ά.) ως βάσης του προφορικού
λόγου.
Η αναπνοή μας είναι μικτή, θωρακική αλλά και διαφραγματική. Κατά τη θωρακική, η είσο-
δος του αέρα γίνεται με τη διεύρυνση του πλευροκυτίου που κινείται προς τα έξω και άνω
με τη συστολή των αντίστοιχων μυών. Μέσα στο πλευροκυτίο βρίσκονται δύο ζωτικής ση-
270 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 271
μασίας όργανα του ανθρώπινου οργανισμού, οι πνεύμονες και η καρδιά. Κατά τη διαφραγ-
ματική, η είσοδος του αέρα γίνεται με τη συστολή του θολωτού μυός του διαφράγματος
που ωθείται προς τα κάτω πιέζοντας προς τα έξω τα κοιλιακά τοιχώματα. Το διάφραγμα
είναι ένας μεγάλος θολωτός μυς που βρίσκεται στη βάση των πλευρών και χωρίζει την
κοιλότητα του θώρακα από την κοιλότητα της κοιλιάς.
Αυτός είναι ο σπουδαιότερος αναπνευστικός μυς. Το αναπνευστικό κέντρο του εγκεφά-
λου διεγείρει τους μύες γύρω από την θωρακική κοιλότητα κάνοντάς τους να συσταλθούν
και να χαλαρώσουν, έτσι ώστε να μπορέσουμε αντίστοιχα, να εισπνεύσουμε και να εκ-
πνεύσουμε.
Κατά την εισπνοή το διάφραγμα συστέλλεται και κινείται προς τα κάτω. Ως αποτέλεσμα
ο θώρακας εκτείνεται προκαλώντας ελάττωση της πίεσης και ο αέρας εισέρχεται μέσα
στους πνεύμονες. Κατά την εκπνοή ο διαφραγματικός μυς χαλαρώνει και κινείται προς
τα επάνω. Ως αποτέλεσμα ο θώρακας συστέλλεται, η πίεση μέσα στους πνεύμονες αυξά-
νει και ο αέρας κινείται έξω από τους πνεύμονες προκειμένου να εκπνευστεί. Παράλληλα
δίνεται η δυνατότητα απαλλαγής από το διοξείδιο του άνθρακα. Η αξία της διαφραγματι-
κής αναπνοής έγκειται στο ότι το κάτω μέρος του θώρακα λόγω της κατασκευής και του
μεγέθους – είναι κάπως μεγαλύτερο από το πάνω – έχει την ικανότητα να διευρύνει πολύ
περισσότερο και πολύ ευκολότερα από το πάνω μέρος το οποίο αποτελείται μόνο από
οστά πολύ γερά δεμένα μεταξύ τους επομένως βαριά και δυσκίνητα.
Ανακεφαλαιώνοντας, θα λέγαμε ότι η θωρακική αναπνοή είναι ≪κοπιωδέστερη≫, αφού η
προς τα έξω και άνω κίνηση του πλευροκυτίου – βαριά οστεϊκή δομή – απαιτεί μεγαλύ-
τερο μυοκινητικό έργο απ’ ότι η συστολή του διαφράγματος και η πίεση προς τα έξω των
τοιχωμάτων της κοιλιάς. Η διαφορά αυτή γίνεται αντιληπτή όταν κανείς εθιστεί στη δια-
φραγματική αναπνοή ή και δοκιμάσει εκ νέου τη θωρακική.
Η θεμελιώδης, τέλος, διαφορά ανάμεσα στη διαφραγματική και τη θωρακική αναπνοή
έγκειται στο ότι με την πρώτη εισάγεται στους πνεύμονες μεγαλύτερη ποσότητα αέρα.
Και αφού η φωνή είναι αέρας που έχει μετατραπεί σε ήχο εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι η
εξοικονόμηση αέρα μέσω της διαφραγματικής αναπνοής συνεπάγεται λιγότερες διακοπές
στη ροή του λόγου, καλύτερη στίξη, ποιοτικό αποτέλεσμα αισθητικής της φωνής, όγκο,
διαύγει και ωραίο ηχητικό άκουσμα.
ΧΑΛΑΡΩΣΗ
Η χαλάρωση του σώματος μας είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη κάθε επί
μέρους στόχου μας κατά την διάρκεια της ενασχόλησής μας με την αγωγή του λόγου.
Λέγοντας χαλάρωση εννοούμε την πλήρη αποβολή κάθε έντασης από το σώμα μας. Αυτό
μπορούμε να το πετύχουμε με ειδικές ασκήσεις που θα ελευθερώσουν τις αρθρώσεις
μας και θα βοηθήσουν στην αποβολή της πλεονάζουσας έντασης από τους μύες. Με τις
ασκήσεις αυτές επιδιώκουμε να γίνει το σώμα μας ευκίνητο, ≪ζωντανό≫, ≪υπάκουο≫ και όχι
μαλθακό.
Χαλαρωμένο είναι εκείνο το σώμα που βρίσκεται σε μυϊκή, διανοητική και συγκινησιακή
εγρήγορση. Γι αυτό λοιπόν όταν λέμε ≪χαλαρωμένο σώμα≫ θα εννοούμε πάντα ≪ελεύθερο
σώμα≫ γιατί πολλές φορές συγχέεται η χαλάρωση με τη μαλθακότητα και την άρνηση.
Οι ασκήσεις χαλάρωσης πρέπει πάντα να γίνονται καθημερινά σε ήρεμο και καθαρό περι-
βάλλον πριν από τις ασκήσεις αναπνοής, πρώτα σε όρθια στάση και μετά σε ύπτια πάντα
υπό παρακολούθηση με υπομονή και πλήρη αυτοσυγκέντρωση.
Από μια ολόκληρη σειρά ασκήσεων χαλάρωσης που οι περισσότερες είναι βασισμένες
στη μέθοδο Alexander επιλέγονται οι παρακάτω ως αντιπροσωπευτικότερες.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να καταλάβουμε πώς πρέπει να στεκόμαστε στα πόδια μας. Η σω-
στή στάση και η ομοιόμορφη κατανομή του βάρους μας είναι απαραίτητη προϋπόθεση
για την επίτευξη του στόχου μας. Αν στηρίξουμε όλο το βάρος μας στο μπροστινό μέρος
των ποδιών μας δηλαδή στα δάχτυλα και έχουμε τον λαιμό μας τεντωμένο προς τα μπρος
ή από την άλλη μεριά είμαστε υπερβολικά κορδωμένοι με το βάρος προς τα πίσω δηλαδή
στις φτέρνες και το λαιμό μας τεντωμένο προς τα πίσω, είναι αδύνατο να χαλαρώσει το
σώμα μας, ν’ αναπνεύσουμε σωστά κι επομένως να παράγουμε σωστή φωνή και να μιλή-
σουμε σωστά.
Πρέπει να σταθούμε όρθιοι, ξυπόλυτοι με ελαφρό ντύσιμο, φόρμα χορού, έχοντας ανοι-
χτά τα πόδια τόσο όσο χρειάζεται για να είμαστε σταθεροί, με τα πέλματα ελαφρά προς
τα έξω, μοιράζοντας το βάρος μας και στα δύο πόδια. Τα χέρια μας κάτω χαλαρά με τις
παλάμες προς τα μέσα. Οι ώμοι μας κατεβασμένοι αλλά όχι γερμένοι μπροστά έτσι που να
μας κάνουν να καμπουριάζουμε. Το κεφάλι μας στην κανονική του θέση με μια ελαφριά
τάση προς τα κάτω τόσο όσο χρειάζεται για να νιώθουμε το λαιμό μας χαλαρωμένο. Τα
χείλη μισάνοιχτα και οι μύες του προσώπου ελεύθεροι.
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ελευθερώσουμε τους ώμους μας και ν’ αποβάλλουμε την ένταση
από το πάνω μέρος της σπονδυλικής στήλης.
ΑΣΚΗΣΗ Α ΩΜΩΝ
Περιστρέφουμε το δεξιό ώμο με φορά από πίσω προς τα μπρος 8 φορές.
Ολόκληρο το χέρι είναι απολύτως χαλαρωμένο χωρίς να κάνει καμιά κίνηση κινείται μόνον
ο ώμος.
Κάνουμε την ίδια κίνηση τώρα όμως έχοντας φορά από μπρος προς τα πίσω ξανά 8 φορές.
Επαναλαμβάνουμε την άσκηση με τον αριστερό ώμο.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ
Οι ασκήσεις αναπνοής γίνονται πάντα μετά τις ασκήσεις χαλάρωσης αφού είμαστε σίγου-
ροι ότι το σώμα μας είναι απολύτως απελευθερωμένο από την ένταση και ξεκινάμε πάντα
από την ύπτια θέση.
ΑΣΚΗΣΗ Α
Βρισκόμαστε στην ύπτια θέση. Λυγίζουμε τα γόνατά μας ανοίγουμε λίγο τα πόδια μας και
πατάμε τα πόδια μας στο πάτωμα μαλακά έτσι που τα γόνατα να είναι κάθετα στο τα-
βάνι. Φέρνουμε μαλακά τα χέρια μας να αγγίξουν το κάτω μέρος του θώρακα, στα κάτω
πλευρά και το διάφραγμα, με το έξω μέρος των δακτύλων μας και παίρνουμε μια βαθιά
αναπνοή και από το στόμα και από τη μύτη, έχοντας βέβαια ελαφρά ανοιχτό το στόμα
μας. Νιώθουμε τους μεσοπλεύριους μύες και το διάφραγμα να κινούνται προς τα έξω και
να σπρώχνουν τα δάχτυλά μας. Κρατάμε τον αέρα για μερικά δευτερόλεπτα και μετά τον
αφήνουμε όλο μαζί με έναν ελαφρύ και αθόρυβο αναστεναγμό. Επαναλαμβάνουμε την
272 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 273
ίδια άσκηση δέκα φορές χωρίς να βιαζόμαστε και χωρίς ν’ ανησυχούμε αν κινείται και το
πάνω μέρος του θώρακα.
Μετά από μερικές ασκήσεις τα πράγματα θα πάνε καλύτερα εφόσον κάνουμε αυτό που
πρέπει και είμαστε απολύτως συγκεντρωμένοι και χαλαροί.
ΑΣΚΗΣΗ Β
Βρισκόμαστε πάντα στην ύπτια θέση. Εισπνοή - κράτημα του αέρα για 2’’ - εκπνοή μετρώ-
ντας (με το νου μας βέβαια) μέχρι το 10. Είναι πολύ σημαντικό κατά την εκπνοή να νιώ-
σουμε τους μεσοπλεύριους μύες και το διάφραγμα να ρυθμίζουν τον εκπνεόμενο αέρα.
Επίσης δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η εισπνοή πρέπει να γίνεται απολύτως αθόρυβα.
ΑΣΚΗΣΗ Γ
Θέση ύπτια. Τα χέρια πάντα ελέγχουν το κάτω μέρος του θώρακα. Εισπνοή - κράτημα για
2’’ - εκπνοή με ένα ελαφρό μακρόσυρτο και ισόπαχο σσσσσσσσ. Δεν καταβάλουμε καμιά
προσπάθεια και δεν πρέπει να νιώθουμε ούτε την παραμικρή ένταση στον λαιμό μας. Επα-
ναλαμβάνουμε την άσκηση 10 φορές προσπαθώντας κάθε φορά το σσσσσσσσ να είναι
εντονότερο, μακρύτερο και πιο σταθερό.
ΑΣΚΗΣΗ Δ
Θέση ύπτια. Εισπνοή - κράτημα για 2≫ - εκπνοή με αναστεναγμό και αμέσως εισπνοή, το
ίδιο για 10 φορές.
ΑΣΚΗΣΗ Ε
Θέση ύπτια. Εισπνοή - κράτημα 5≫ - εκπνοή με σσσσσσσσ. Μετά την εκπνοή μην πάρετε
αμέσως αέρα αλλά περιμένετε μέχρι το σώμα να έχει απόλυτη ανάγκη να εισπνεύσει έτσι
ώστε εσείς να μην καταβάλετε καμιά προσπάθεια αλλά οι αναπνευστικοί μύες να αντιδρά-
σουν μόνοι τους αξιοποιώντας την ίδια τους την ενέργεια γι’ αυτή τη λειτουργία.
Επαναλάβετε την άσκηση αυτή με το κράτημα μετά την εκπνοή 10 φορές με σσσσσσσσ
και 10 φορές με αναστεναγμό.
ΑΣΚΗΣΗ ΣΤ
Θέση όρθια. Σηκωνόμαστε από την ύπτια θέση μαλακά και παίρνουμε την όρθια θέση
που είχαμε στις ασκήσεις χαλάρωσης έχοντας πάντα τα χέρια μας όπως στην ύπτια θέση
για να ελέγχουμε τα κάτω πλευρά και το διάφραγμα και κάνουμε από την αρχή τις ασκή-
σεις αναπνοής με τη σειρά που τις κάναμε στην ύπτια θέση. Τώρα όμως προσπαθούμε να
γεμίσουμε με αέρα όχι μόνον το μπροστινό μέρος του θώρακα αλλά και τα πλαϊνά σημεία
δηλαδή πρέπει να νιώσουμε τα πλευρά μας να κινούνται προς τα έξω και ελαφρά επάνω.
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ
Για τον προφορικό λόγο χρειάζεται ήχος φωνή. Από τη φωνή λοιπόν αρχίζει η παραγωγή
του προφορικού λόγου. Εξετάζει την αβίαστη και ομαλή παραγωγή του ήχου και επειδή
το θεμέλιο και η δύναμη του ήχου είναι η αναπνοή πρώτο πράγμα που εξετάζεται και καλ-
λιεργείται είναι η αναπνοή. Χωρίς αναπνοή δεν είναι δυνατόν να μιλήσουμε. Η αναπνοή
έχει δυο χρόνους την εισπνοή και την εκπνοή. Η φωνή παράγεται μόνο κατά την εκπνοή.
Ο αέρας που εισπνέουμε περνά διαδοχικά από την ρινική ή την στοματική κοιλότητα ανα-
λόγως από που θα εισπνεύσουμε ή και από τις δύο, προχωράει στον φάρυγγα, μπαίνει
στον λάρυγγα, από κει στην τραχεία, μετά στους βρόγχους και τελικά φτάνει στις αναπνευ-
στικές κυψελίδες όπου γίνεται η πρόσληψη Ο2 και η αποβολή CΟ2.
Κατά την εκπνοή το εκπνεόμενο ρεύμα περνώντας από την ίδια οδό και φτάνοντας στον
λάρυγγα συναντά την φωνητικές χορδές. Υπάρχουν δυο ζευγάρια από φωνητικές χορδές.
Οι πάνω και οι κάτω. Απ’ αυτές οι κάτω είναι εκείνες που έχουν σημασία και χρησιμεύουν
για την παραγωγή της φωνής. Ανάμεσα στις κάτω φωνητικές χορδές υπάρχει μια σχισμή,
η φωνητική σχισμή, από αυτήν περνά ο αέρας που αναπνέουμε. Κατά την εκπνοή εφόσον
δοθεί εντολή από τον εγκέφαλο για παραγωγή φωνής η σχισμή αυτή κλείνει και καθώς
φτάνει εκεί ο εκπνεόμενος αέρας την ανοίγει κι έτσι οι φωνητικές χορδές αρχίζουν να πάλ-
λονται. Η συνεχής παλμική κίνηση των χορδών έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή του
ήχου, της φωνής. Η παλμική αυτή κίνηση στην πραγματικότητα είναι σμιξίματα και χωρί-
σματα των χορδών που ο ρυθμός τους εξαρτάται από το ύψος και την ένταση του ήχου
που θέλουμε να παράγουμε. Αυτός ο ήχος, η φωνή, βγαίνει προς τα έξω κατά κύματα ή πιο
απλά κατά μικρά κομμάτια. Πριν βγει στον εξωτερικό αέρα κάθε ένα απ’ αυτά τα κομμάτια
του ήχου περνά από το τριπλούν ανθρώπινο αντηχείο που αποτελείται από την κοιλότητα
του φάρυγγα, τη ρινική κοιλότητα και την στοματική κοιλότητα και μέσω της αντήχησης
στα τοιχώματα των κοιλοτήτων αυτών ο ήχος πλουτίζεται και δυναμώνει ανάλογα με την
ποιότητα αυτών των οργάνων που εξαρτάται από την κατασκευή τους (μέγεθος, σχήμα,
υγιεινή κατάσταση) και που φυσικά ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στην στοματική
κοιλότητα, ανάλογα με την θέση που παίρνουν η γλώσσα, τα δόντια και τα χείλια (φθογγο-
πλαστικά όργανα) η φωνή μετατρέπεται σε φθόγγους από τους οποίους σχηματίζονται οι
λέξεις κι απ’ αυτές ο έναρθρος λόγος.
Αν θέλουμε να καταλάβουμε περισσότερο την διαδικασία της παραγωγής της ανθρώπι-
νης φωνής θα μπορούσαμε να αναφέρουμε σαν παράδειγμα την διαδικασία παραγωγής
μιας νότας από ένα μουσικό όργανο π.χ. ένα βιολί. Το βιολί παραμένει βουβό και αδρανές
ως την στιγμή που το δοξάρι έρχεται σ’ επαφή με τις χορδές και τις κρούει. Από την κρού-
ση αυτή παράγεται η νότα. Αυτή η νότα διερχόμενη από το αντηχείο δηλαδή το κούφιο
μέρος του βιολιού, αποκτά τόνο. Υπάρχουν δηλαδή τρεις ξεχωριστοί παράγοντες για την
παραγωγή της νότας :
Ο διεγέρτης, δηλαδή η ενέργεια που παράγεται από την κίνηση του χεριού.
Ο δονητής, το μέρος του οργάνου που δέχεται αυτή την ενέργεια δηλαδή οι χορδές. Και
Το αντηχείο, το μέρος που διέρχεται η νότα και αποκτά τα χαρακτηριστικά της.
Στην ανθρώπινη τώρα φωνή διεγέρτης είναι ο εκπνεόμενος αέρας, δονητής οι φωνητικές
χορδές και αντηχείο η κοιλότητα του φάρυγγα, η κοιλότητα της μύτης και η στοματική
κοιλότητα.
Άρα στην προφορά της γλώσσας υπάρχουν 4 θέσεις που πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν. Η
αναπνοή, η νότα, ο τόνος ο φθόγγος. Κάθε μία απ’ αυτές πρέπει να αναπτυχθεί σύμφωνα
με τα δικά της προσόντα αλλά και με τρόπο που να σχετίζεται με τις υπόλοιπες μέσα στην
πορεία των ασκήσεων.
274 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 275
ΦΘΟΓΓΟΙ
Οι φθόγγοι είναι τα ελάχιστα μόρια του προφορικού λόγου. Οι φθόγγοι του ελληνικού
προφορικού λόγου είναι 27:
α.ε.ι.α.ου β.γ.δ.ζ.θ.κ.λ.μ.ν.ς.π.ρ.σ.τ.φ.χ.ψ.γκ.μπ.ντ.τσ.τζ.
Το στόμα είναι ο χώρος όπου η φωνή μετασχηματίζεται κατά διαφόρους τρόπους σε
φθόγγους. Η διάφορη εσωτερική διαμόρφωση του στόματος κάθε φορά, η μεταβολή στο
μέγεθος και το σχήμα της κοιλότητας του, η περιορισμένη ή ενεργητικότερη συμμετοχή
άλλων οργάνων που τα ονομάζουμε φθογγοπλαστικά όπως είναι η γλώσσα, ο μαλακός
ουρανίσκος, τα δόντια και τα χείλια. δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τις ηχητικές εκεί-
νες παραλλαγές που χαρακτηρίζουν και τυποποιούν τους φθόγγους του προφορικού μας
λόγου.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να εξετάσουμε το ρόλο που παίζει στην άρθρωση η κινητικό-
τητα του στόματος.
Το στόμα πρέπει να ανοίγει κατά τη φώνηση και το σχηματισμό των φθόγγων (περίπου
όρθιο οβάλ) αλλά να ανοιγοκλείνει όσο γίνεται λιγότερο βέβαια πάντοτε στο μετρό που
το επιτρέπει η άρθρωση των φθόγγων κάθε φορά. Ιδιαίτερα τα σαγόνια πρέπει να μένουν
όσο το γίνεται πιο ακίνητα και να διατηρούν τη βασική τους απόσταση. Υπάρχουν σοβα-
ροί λόγοι που το επιβάλλουν αυτό.
Το σαγόνι έχει κάποιο βάρος και η κίνησή του εκτός του ότι απαιτεί μιαν αρκετά έντονη
ενέργεια, γίνεται αφορμή κάποιας καθυστέρησης που δεν φτάνει βέβαια στο να κομματιά-
ζει τον λόγο, όμως εμποδίζει την άμεση διευθέτηση των οργάνων, την ακαριαία τοποθέτη-
ση τους στις νέες θέσεις για την μόρφωση του φθόγγου που ακολουθεί.
Καθώς ξέρουμε αξίωμα της καλής άρθρωσης είναι η άμεση και ακριβής μόρφωση των
φθόγγων στη σειρά του προφορικού λόγου. Αν τα σαγόνια κρατούν από μέσα την κα-
νονική απόσταση, τότε το πέρασμα από τον έναν στον άλλο φθόγγο γίνεται ευκολότερο
επειδή τα μαλακά όργανα όπως είναι τα χείλια και η γλώσσα, μπορούν αστραπιαία να κι-
νηθούν προς τις νέες θέσεις.
Υπάρχει ακόμα κίνδυνος να παρεμβληθεί ανάμεσα στους δύο ήχους, δηλαδή σ’ αυτόν που
προηγείται και σ’ αυτόν που λέμε ή σ’αυτόν που λέμε και σ’ αυτόν που ακολουθεί, αέρας
ή άλλοι παρασιτικοί ήχοι που επηρεάζουν την ευχέρεια και την αισθητική της προφοράς.
Άλλος λόγος που επιβάλλει να ανοιγοκλείνουμε όσο γίνεται λιγότερο κατά την εκφώνηση
τα σαγόνια, είναι το ότι με τον τρόπο αυτό διατηρούμε χωρίς ταλαντεύσεις την τοποθέτη-
ση του ήχου δεν έχουμε συνεχή μεταβολή του ανθρώπινου αντηχείου και πετυχαίνουμε
ομοιογένεια, ενώ διευκολύνεται η παλμική ώθηση του ήχου στο σημείο κρούσης στη μά-
σκα και ο λόγος κερδίζει σε ηχηρότητα και χρώμα.
Οι φθόγγοι χωρίζονται στα φωνήεντα και στα σύμφωνα.
Τα φωνήεντα είναι ήχοι καθαροί χωρίς καμιά απόκλιση προς άλλον φθόγγο (όχι μεικτή
όπως σε άλλες γλώσσες που έχουμε πχ. α προς ε ή ο προς ου) κρατούν αμιγές το χρώμα
τους.
Ας μην ξεχνάμε ότι η ελληνική λαλιά δεν έχει ρευστούς, ούτε συγκεχυμένους φθόγγους.
Τα φωνήεντα μπορούν ακόμα και μόνα τους να σχηματίσουν ελάχιστη λεκτική αξία (συλ-
λαβή).
Τα φωνήεντα είναι που ρυθμίζουν τη χρονική αγωγή του προφορικού λόγου. Αυτά δίνουν
το μέτρο, το χρώμα και την πλαστικότητα στον προφορικό λόγο. Σαν φθόγγοι καθαροί
ήχοι που είναι τραγουδιούνται τονίζονται, διαγράφουν μελωδικές καμπύλες, πλαταίνουν,
πλάθονται και σχεδιάζουν το λόγο με μορφή αισθητική.
Απαραίτητες προϋποθέσεις της καλής μόρφωσης των φωνηέντων είναι: α) ύστερα από
ένα μαλακό μπάσιμο του ήχου και αφού κυκλοφορήσει σ’ όλες τις κοιλότητες του ανθρώ-
πινου αντηχείου και εκμεταλλευτεί καλά και την αντήχηση της ρινικής κοιλότητας, πρέπει
να συγκεντρωθεί και να εκφωνηθεί ολοκάθαρα από το στόμα, χωρίς ούτε το παραμικρό
μέρος του ήχου να περνάει από τη μύτη και να χρωματίζει έρρινα το φθόγγο β) σαν ήχοι
καθαροί που είναι τα φωνήεντα πρέπει να μορφώνονται στο στόμα μπροστά και να χτυ-
πούν στη μάσκα όπως το απαιτεί ο σχηματισμός της φωνής και η τοποθέτησή της. Κοντά
σ’ αυτά, μπαίνοντας ο κάθε φθόγγος πρέπει να παίρνει αμέσως όλη της πληρότητά του και
να την κρατάει ενιαία ως το τέλος.
Τα σύμφωνα μόνα τους δεν είναι ποτέ αυτοδύναμα. Για να αποκτήσουν λεκτική υπόστα-
ση, πρέπει οπωσδήποτε να συνταιριαστούν με φωνήεν και συνταιριάζονται με ποικίλες
παραλλαγές˙ γι’ αυτό άλλωστε ονομάζονται και σύμφωνα.
Τα σύμφωνα σαν θόρυβοι και ψόφοι που είναι, αποτελούν κατά ένα τρόπο, διακοπή ή
αλλοίωση της ηχητικής καθαρότητας του λόγου˙γι’ αυτόπρέπει η αναλογία τους στην
σύνθεση του προφορικού λόγου να περιοριστεί στο απαραίτητο. Σε όσο χρειάζεται για
να αποτελέσουν το σκαρί, μέσα στο οποίο θ’ απλωθεί κυματιστά και πλαστικά το καθαυτό
μελωδικό στοιχείο του προφορικού λόγου το φωνήεν. Ο σκελετός αυτός είναι μέρος κυρί-
αρχο και σημαντικό στο λόγο και πρέπει να διαγράφεται με ακρίβεια κατά την άρθρωση
και να δίνει τη φυσιογνωμία της γλώσσας.
Η καθαρότητα του προφορικού λόγου στηρίζεται στην καθαρή και ορθή προφορά των
συμφώνων.
Βασική προϋπόθεση για την τεχνική άρθρωση των συμφώνων είναι να μορφώνονται
στο στόμα εμπρός και να μην τραβιούνται προς τα πίσω. Ο ήχος τους να ωθείται προς τη
μάσκα ακριβώς όπως και η φωνή, να μη φυλακίζεται στο βάθος του στόματος. Ιδιαίτερα
πρέπει να προσέχεται ο σχηματισμός των φθόγγων που η φυσική τοποθέτησή τους είναι
μάλλον προς το βάθος. Δηλαδή των φθόγγων που για να μορφωθούν χρειάζεται να ενερ-
γήσουν τα όργανα του βάθους όπως η ράχη της γλώσσας, ο μαλακός ουρανίσκος με τη
σταφυλή (γ, χ, κ, γκ).
Η καθαυτό περιοχή της τεχνικής άρθρωσης είναι από εκεί που αρχίζει ο σκληρός ουρανί-
σκος και εμπρός.
Για να υπάρξει σωστή άρθρωση στο συνταίριασμα δύο ή περισσότερων φθόγγων, χρειά-
ζεται απαραίτητα να αρθρώνονται με τη σειρά τους κανονικά οι φθόγγοι. Πρέπει η μετά-
βαση από τον ένα φθόγγο στον άλλο να γίνεται όμως χωρίς διακοπή και χωρίς μετατόπιση
στην τοποθέτηση της φωνής.
Για το σχηματισμό των συμφώνων τα φθογγοπλαστικά όργανα παίρνουν πιο ενεργητικό
μέρος έτσι ώστε άλλοτε αλλοιώνοντας τον αρχικό ήχο και άλλοτε με μόνο το ρεύμα εκπνο-
ής κατάλληλα χρησιμοποιούμενο να μας δίνουν τους φθόγγους των συμφώνων που τους
χωρίζουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα ηχηρά και τα άηχα.
Ηχηρά είναι εκείνα που για τη μόρφωσή τους τα φθογγοπλαστικά όργανα χρησιμοποιούν
ήχο.
Άηχα είναι εκείνα που για τη μόρφωσή τους χρησιμοποιείται μόνο η εκπνοή.
276 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 277
Ηχηρά: β, γ, δ, ζ, λ, μ, ν, ρ, μπ, γκ, ντ, τζ
Άηχα : φ, χ, θ, σ, π, τ, κ, ψ, τσ, ξ
Επίσης χωρίζονται σε δύο άλλες κατηγορίες ως προς τη διάρκειά τους.
Σε διαρκή δηλαδή σ’ αυτά που ο φθόγγος έχει διάρκεια, δηλαδή παρατείνεται και σε στιγ-
μιαία, δηλαδή σ’ αυτά που ο φθόγγος δεν έχει διάρκεια και δεν μπορεί να παραταθεί.
Διαρκή: β, γ, δ, ζ, θ, λ, μ, ν, ρ, σ, φ, χ
Στιγμιαία : κ, ξ, π, τ, ψ, μπ, γκ, ντ, τσ, τζ
Ακόμα χωρίζονται και ως προς τον τρόπο που μορφώνονται στα μορφωμένα σε στέ-
νωμα (β, γ, δ, ζ, θ, σ, φ, χ) που είναι αυτά που δημιουργούνται από ένα είδος αλλοίωσης
που παθαίνει ο ήχος όταν τα φθογγοπλαστικά όργανα φτιάξουν κάπου στο στόμα ένα
στένωμα από το οποίο ο ήχος περνώντας συμπιέζεται κάπως και προστρίβεται στο περιο-
ρισμένο άνοιγμά του οπότε παίρνει το ειδικό εκείνο χρώμα που χαρακτηρίζει το φθόγγο.
Έτσι π.χ. γίνεται το β. Το στένωμα στην περίπτωση αυτή σχηματίζεται στο στόμα μπροστά
ανάμεσα στο κάτω χείλι και στ’ απάνω δόντια. Εκεί έρχεται και προστρίβεται το ηχητικό
ρεύμα και παίρνει το χαρακτηριστικό χρώμα που έχει ο φθόγγος ββββββ.. Το ββββββ..
είναι ένας φθόγγος διαρκής. Αν στο ίδιο στένωμα αντί να έρθει ο ήχος έρθει με την ίδια
ένταση απλώς το ρεύμα της εκπνοής χωρίς να έχει μετατραπεί πριν στο λάρυγγα σε ήχο,
τότε θα έχουμε ένα ακουστικό φαινόμενο που δε θα έχει την ηχηρότητα του ββββββ. αλλά
ένα δικό του φυσητό άκουσμα που είναι ο φθόγγος φφφφφφ.. Το φφφφφφ.. είναι ένας
φθόγγος άηχος και διαρκής.
Όλοι οι φθόγγοι που μορφώνονται σε στένωμα είναι διαρκείς και ζευγαρωτά ηχηροί -
άηχοι. Κάθε ηχηρός φθόγγος με εξαίρεση τους υγρούς (λ, μ, ν, ρ) έχει τον αντίστοιχό του
άηχο τα ζεύγη αυτά είναι: β - φ, γ - χ, δ - θ, ζ - σ.
Αν εκεί που τα φθογγοπλαστικά ορφανά σχηματίζουν ένα στένωμα, έρθουν και με τον ένα
ή τον άλλο τρόπο κλείσουν το στένωμα εντελώς έτσι που να φυλακίσουν πίσω του το ηχη-
τικό ρεύμα δηλαδή αν σχηματίσουν ένα φράγμα και μετά λύσουν μονομιάς τη θέση αυτή
αφήνοντας διέξοδο στο φυλακισμένο ρεύμα, θα έχουμε ένα ακαριαίο ακουστικό φαινόμε-
νο που θα είναι κάποιος στιγμιαίος φθόγγος. Έτσι π.χ. γίνεται το π. Αν με κλειστά χείλια γε-
μίσουμε ενεργητικά το στόμα με το ρεύμα της εκπνοής και μονομιάς λύσουμε το φράγμα
των χειλιών ο αέρας που ελευθερώνεται μας δίνει ένα φθόγγο κάπως κούφιο, βουβό και
στιγμιαίο, δηλαδή το π. Στο ίδιο φράγμα τον χειλιών αν αντί αέρα στείλουμε ήχο να γεμίσει
ενεργητικά το στόμα και προχωρήσουμε στο απότομο λύσιμο των χειλιών ο αέρας που
ελευθερώνεται ξαφνικά μας δίνει ένα συμπαγή σκληρό και στιγμιαίο αλλά ηχηρό φθόγγο
το μπ. Έτσι έχουμε ακόμα μια κατηγορία φθόγγων ως προς τον τρόπο που μορφώνονται
σε φράγμα (κ, ξ, π, τ, ψ, μπ, γκ, ντ, τσ, τζ). Όλοι οι φθόγγοι που μορφώνονται σε φράγμα
είναι στιγμιαίοι και ζευγαρωτά άηχοι-ηχηροί. Κάθε άηχος φθόγγος έχει τον αντίστοιχό
του ηχηρό, τα ζεύγη αυτά είναι: κ - γκ, τ - ντ, π - μπ.
Στην ροή του ελληνικού προφορικού λόγου έχει και το ψ και το ξ το αντίστοιχο τους ηχηρό
μόνο που οι φθόγγοι αυτοί δεν είναι αυτοδύναμοι όπως το τζ, δεν αρχίζει δηλαδή λέξη απ’
αυτούς και δε συναντιούνται παρά μόνο στο συνταίριασμα του τελικού ν των λέξεων μην,
σαν, πριν, αν, όταν, δεν, καθώς και με τα άρθρα τον, την, των, στων, στο,ν, στην με το αρχικό
ξ ή ψ της επόμενης λέξης. Έτσι έχουμε ν ψ – μ π ζ, ν ξ - γ κ ζ. Ο φθόγγος τσ είναι νεότερος
και συναντιέται μόνο στη δημοτική. Υπακούοντας κι αυτός στον κανόνα του ζευγαρώμα-
τος άηχο-ηχηρό. Έχει το αντίστοιχο του ηχηρό το τζ δηλαδή τσ - τζ.
Ως προς τον τρόπο που μορφώνονται οι φθόγγοι έχουμε ακόμα μια κατηγορία φθόγγων
που θα τους ονομάσουμε ιδιόμορφους γιατί δεν ανήκουν σε καμιά από τις δύο κύριες κα-
τηγορίες που είπαμε ως τώρα. Ούτε σε κείνη των φθόγγων που σχηματίζονται σε στένωμα
ούτε σε κείνη που σχηματίζονται σε φράγμα. Όπως π.χ. το μ που είναι διαρκής ηχηρός
φθόγγος παίρνει το χρώμα του καθώς περνάει το ηχητικό ρεύμα από τη μύτη, γι’ αυτό
σωστά λογαριάζεται φθόγγος ρινικός αλλά για τη μόρφωση του δε σχηματίζεται πουθενά
στένωμα εξόν από το φυσικό στένωμα της ρινικής κοιλότητας, ούτε φράγμα αφού είναι
φθόγγος διαρκής και αφού πάντα υπάρχει ανοιχτός ο δρόμος προς τα ρουθούνια. Το ίδιο
ισχύει και για το συγγενικό του φθόγγο το ν που και σ’ αυτόν το χρώμα δίνεται καθώς περ-
νάει από τα ρουθούνια.
Τα φθογγοπλαστικά όργανα ενεργούν και στις δύο περιπτώσεις απλώς και μόνο όσο χρει-
άζεται για να μετασχηματιστεί ο χώρος του στοματικού και του φαρυγγικού ηχείου ανά-
λογα με τις απαιτήσεις του κάθε φθόγγου. Ενεργούν επίσης για να στείλουν με παλμό το
ηχητικό ρεύμα στη μύτη.
Το λ είναι συγγενικό ως προς τη θέση που μορφώνεται με το ν. Η γλώσσα στενεύει και η
άκρη της ακουμπάει στα φατνία των πάνω δοντιών. Ενώ το ρ μορφώνεται μοναδικά με αλ-
λεπάλληλη διαδοχή του ήχου και διακοπής που γίνεται με την άκρη της γλώσσας μπροστά
στα φατνία των απάνω δοντιών.
Σε καμιά λοιπόν περίπτωση δεν απορεί να γίνει λόγος για το στένωμα ή το φράγμα των
φθογγοπλαστικών οργάνων.
Οι φθόγγοι μ, ν, λ, ρ οι λεγόμενοι υγροί φθόγγοι συμπλέκονται με τους άλλους φθόγγους
εύκολα και ιδιαίτερα με τα άλλα σύμφωνα. Γι’ αυτό το ποσοστό συμμετοχής τους στα συ-
νταιριάσματα δύο, τριών ή τεσσάρων φθόγγων είναι πολύ πιο μεγάλο από το ποσοστό
των άλλων ομάδων.
Όπως αναφέρουν οι παλιοί γραμματικοί σύμπλεγμα τριών συμφώνων δεν απορεί να γίνει
αν τουλάχιστον ο πρώτος ή ο τρίτος φθόγγος δεν είναι υγρός π.χ. Πέμπτη, άρκτος σκνίπα,
ισθμός. Εξαίρεση στον κανόνα κάνουν τα σύνθετα από το εκ π.χ. έκπτωτος.
Στις άλλες κατηγορίες είδαμε ότι κάθε ηχηρός φθόγγος έχει τον αντίστοιχο του άηχο και
το αντίθετο.
Οι υγροί φθόγγοι είπαμε είναι ηχηροί διαρκείς αλλά δεν έχουν τους αντίστοιχους άη-
χους. Όλα τα σύμφωνα συνταιριάζονται μεταξύ τους με τα όμοια τους ηχηρά αν είναι
ηχηρά ή άηχα αν είναι άηχα ή όταν βρεθούν ένα ηχηρό με ένα άηχο πλάι-πλάι κυριαρχεί
το ηχηρό και μετατρέπει σε όμοιό του το άηχο. Αυτό δεν συμβαίνει με τα υγρά που συ-
νταιριάζονται με όλα ανεξαιρέτως τα σύμφωνα χωρίς να επηρεάζονται ή να επηρεάζουν,
εκτός από την περίπτωση που τα έρρινα μ, ν συναντιούνται με τα άηχα στιγμιαία π, τ, κ και
μας δίνουν τους ηχηρούς στιγμιαίους φθόγγους μπ, ντ, γκ.
Ως προς το μέρος που μορφώνονται τα σύμφωνα τα χωρίζουμε σε: Χειλικά μ, π, μπ, ψ
/ Χειλοδοντικά β, φ / Γλωσσοδοντικά δ,θ / Γλωσσικά -Φατνιακά λ, ν, ρ, τ, ντ, τζ, τσ /
Ουρανικά κ, γ, χ, γκ, ξ / Συριστικά σ, ζ.
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΥΜΦΩΝΩΝ
Μ
Το μ είναι φθόγγος ηχηρός διαρκής έρρινος. Η γλώσσα στη βασική της θέση δηλαδή, χα-
λαρή απλωμένη πίσω από τα κάτω δόντια. Τα δόντια μισάνοιχτα. Τα χείλη κλεισμένα καλά
278 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 279
αλλά όχι με βία. Ο μαλακός ουρανίσκος σε μία μεσαία θέση ούτε πολύ ανεβασμένος ούτε
πολύ χαμηλωμένος. Το ηχητικό ρεύμα κυκλοφορεί σ’ ολόκληρο το αντηχείο βρίσκοντας
όμως κλειστά τα χείλη ωθείται προς τα πίσω και βγαίνει έξω από τη μύτη παίρνοντας την
καθαρότατη εκείνη ρινική χροιά που απαιτεί αυτός ο φθόγγος.
Ν
Τα χείλια ανοιχτά, τα δόντια μισάνοιχτα, ο μαλακός ουρανίσκος προς τα κάτω, η άκρη της
γλώσσας λεπτή, ανεβαίνει στην φατνία των πάνω δοντιών, στο σημείο που τελειώνουν
τα ούλα, ενώ τα πλάγια της δεξιά και αριστερά, υψώνονται και ακουμπούν στους πάνω
τραπεζίτες. Μ’ αυτόν τον τρόπο η διέξοδος από το στόμα αποκλείεται. Το ηχητικό ρεύμα
ωθείται προς τη μύτη και βγαίνει από κει.
Λ
Τα χείλια ανοιχτά, δόντια στο κανονικό τους άνοιγμα, ο μαλακός ουρανίσκος στη μέση
θέση, η μπροστινή άκρη της γλώσσας στενεύει και υψώνεται και ακουμπάει ψηλά στα
φατνία των πάνω δοντιών, με τέτοιο τρόπο ώστε δεξιά και αριστερά της να σχηματίζονται
δύο ισομετρικά ανοίγματα. Από τα ανοίγματα αυτά περνάει το ηχητικό ρεύμα και σχημα-
τίζεται ένας ήχος υγρός και διαρκής.
Ρ
Τα χείλια ανοιχτά, τα σαγόνια στο κανονικό τους άνοιγμα, ο μαλακός ουρανίσκος στη μέση
θέση, η άκρη της γλώσσας ακουμπάει απαλά στα φατνία στη γραμμή που αρχίζει ο θόλος
του ουρανίσκου ενώ οι πλαϊνές άκρες της κάπως πιέζονται προς τους πάνω τραπεζίτες.
Η άκρη της γλώσσας αρχίζει τότε να κάνει μια επάλληλη κίνηση δηλαδή, να ακουμπάει
και να φεύγει από το σημείο που είπαμε με μια μοναδική ελαστικότητα. Η επάλληλη αυτή
κίνηση της άκρης της γλώσσας δημιουργεί μια ρυθμική διαδοχή ήχου και παύσεων που
προσδίνει το διακοπτόμενο κροταλιστό ήχο του ρρρρρρ-
Σ
Τα χείλη ανοιχτά, τα σαγόνια στο κανονικό άνοιγμα, ο μαλακός ουρανίσκος στη μεσαία
θέση, η άκρη της γλώσσας εμπρός πίσω από τα κάτω δόντια, οι πλαϊνές της άκρες υψώνο-
νται και ακουμπάνε στους πάνω τραπεζίτες κι έτσι σχηματίζεται ένα αυλάκι στη μέση της
γλώσσας. Στο αυλάκι αυτό διοχετεύεται το ρεύμα της εκπνοής και κατευθύνεται με σχετι-
κή ορμή στα κάτω δόντια, όχι πίσω βαθιά αλλά ψηλά, σχεδόν στην κόψη της μασητικής
γραμμής. Για να σχηματιστεί σωστά ο δυσκολότατος αυτός φθόγγος πρέπει το αυλάκι να
‘ρχεται να βρίσκει σ’ ένα χώρισμα των κάτω δοντιών, ποτέ σε πλήρες δοντιού.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΕΙΛΙΩΝ
1η Άσκηση χειλιών
Προτείνουμε και τα δύο χείλη εμπρός κλειστά σφιχτά και κατόπιν τεντώνουμε πίσω με μία
κίνηση, πολλές φορές έως ότου αποκτήσουμε την αίσθηση ότι βαραίνουν.
2η Άσκηση χειλιών
Επέκταση της πρώτης άσκησης με την προσθήκη στην κίνηση προς τα εμπρός των χει-
λιών, το μεν άνω χείλος πηγαίνει προς τα άνω, το δε κάτω χείλος προς τα κάτω. Δηλαδή
έχουμε το σχήμα του ανοιχτού γαρύφαλλου. Η άσκηση πραγματοποιείται με 10 περίπου
επαναλήψεις.
3η Άσκηση χειλιών
Έκταση των δύο χειλιών προς τα εμπρός και ταυτόχρονα προς τα άνω, μέχρις ότου αγ-
γίξουν το κάτω μέρος της μύτης. Στην περίπτωση αυτή αισθανόμαστε τα ρουθούνια να
σφίγγονται.
4η Άσκηση χειλιών
Έκταση του κάτω χείλους εμπρός και κατόπιν κάτω, μέχρις ότου αγγίξει το πηγούνι. Το άνω
χείλος παραμένει ακίνητο, αισθανόμαστε το πηγούνι να βαραίνει.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
1η Άσκηση Γλώσσας
Η γλώσσα σε παλινδρομική κίνηση μέσα έξω τεντωμένη. Η κίνηση αρχίζει αργά και ο ρυθ-
μός επιταχύνεται φτάνοντας στο γρηγορότερο δυνατόν ρυθμό.
2η Άσκηση Γλώσσας
Η γλώσσα μόλις εξέχει από τα χείλη, ξεκινάει παλινδρομική κίνηση από δεξιά προς τα αρι-
στερά αρχικά με αργό ρυθμό που επιταχύνεται φτάνοντας το ταχύτερο δυνατόν.
3η Άσκηση Γλώσσας
Η γλώσσα σε δύο κινήσεις: πρώτη κίνηση η γλώσσα στρίβει προς τα επάνω, μέσα από τα
άνω δόντια και στη συνέχεια στη δεύτερη κίνηση η γλώσσα τεντωμένη σε ευθεία έξω. Η
άσκηση επαναλαμβάνεται πολλές φορές.
4η Άσκηση Γλώσσας
Η γλώσσα σε δύο κινήσεις: Πρώτη κίνηση η γλώσσα έξω στρίβει προς τα επάνω με τάση να
ακουμπήσει την μύτη. Δεύτερη συνεχόμενη κίνηση η γλώσσα στρίβει προς τα κάτω, ώστε
να ακουμπήσει το κάτω μέρος του πηγουνιού.
Κατά την εκτέλεση αυτών των ασκήσεων αισθανόμαστε τη γλώσσα να βαραίνει επειδή οι
μύες είναι ασυνήθιστοι σε τέτοιες κινήσεις.
ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΘΡΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΝΗΜΑ Σ
Συ Σωσία του Σουσάμη συ ‘σαι ο σώστης, που με σήμα, σύσσωμη έσωσες της χώρας
τη νεότητα, σωτήρα. Κι η Σωσσάνα κι ο Σωκράτης στης Σωσίπολης το σάλο, σε σωλέα
συσσωρεύουν σπάθες, σήματα, σημαίες. Κι οι σχολάρχες στα σχολεία σχολιάζουν σε
συμβούλια, πόσο σώφρων σωστής σταθείς κι είναι σώοι, σωστή, σώοι, της Σωσίπολης
οι νέοι.
ΣΟ ΣΟΥ -ΣΟΥ ΣΑ-ΣΑ ΣΑ-ΣΟΝ ΣΑ
ΣΟΝ - ΣΑ ΣΟΥ - ΣΟΥ ΣΟΥ - ΣΟΝ
ΣΟΣΙΑ - ΣΕΣΙΟΥ - ΣΟΥΣΙΑ - ΣΟΥ
ΣΟΥΣΟΥ - ΣΑΣΟΥ - ΣΟΥΣΙΑ –
ΣΟΥ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΙΝΟΦΩΝΙΑΣ
Σφύριγμα κανονικό με τα χείλη, χωρίς να εκπνέουμε από τη μύτη, το ένα σφύριγμα κατό-
πιν του άλλου, πολλές επαναλήψεις.
280 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 281
Χασμούρημα το ένα πίσω από το άλλο.
Σχηματισμός των συμφώνων Μ και Ν με τη γλώσσα επίπεδη και ακίνητη. Η δόνηση σχη-
ματίζεται με τα χείλη και ελέγχεται με το δάχτυλο.
ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΘΡΩΣΗΣ ΠΑ TO ΦΩΝΗΜΑ Ζ
Ζήτουλας ζητάει το ζο
στου ζευγά τη ζεύγλα,
κι ο ζαβός Ζαβερδινός
ζαύτι τ’ άλογο δεν κάνει,
το πουλάρι πάει να ζέψει
και τη ζεύγλα ζεύεται.
Ζεύγλα ζεύει ζεύγλα λύνει
και ζάλο - ζαλίκωμα
ότου ζευγά τ’αχούρι μπαίνει.
Ζαβολιάρη ζήτουλα
ζητιανεύεις στο Ζητούνι,
και τη ζέστη δεν ψηφάς
και ζωσμένος μαύρη ζώνη.
-Τι ζωή πικρή ζωή –
για ζιγούρι ορέγεσαι
και κρασάκι Ζήτσας.
ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΝΗΜΑ Ψ
Αχ ψωμί ψωμάκι
ψίχουλο ψωμάκι.
Ψάχνουν κι όλο ψάχνουν
αχ ψωμί ψημένο,
και καψαλισμένο
ψίχουλο ψωμί.
Κι ο ψευδός Ψιμούλης,
ψάχνει και ψευδίζει
για ψιμύθια ψάχνει.
Ψάχνουν μες την κάψα
και με ψεκαστήρες,
τα δέντρα ψεκάζουν
ψυχωμένοι αγρότες.
Ψάχνουν κι οι ψαράδες
για ψαριά, και λέπι
ψάρι δεν ψαρεύουν.
Ψάλτες μόνο ψάλλουν
στο ψηλό ψαλτήρι,
κι ο ψαλμός τους ψαύει
την ψυχή θωπεύει.
ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ Μ
Μάνα μη μένω μόνη
Μάνα μου ‘λέγες
Μη μένω μοναχή μου
Μάνα κι έμεινα
Μου μείνανε τα μόνα
Λόγια μάνα μου
Μάνα μονάχη μένω
Μανούλα μάνα μου.
Ασκούμεθα στο κείμενο πρώτα συλλαβιστά, κατόπιν μονότονα και αργόσυρτα και στη συ-
νέχεια επιταχύνεται ο ρυθμός σε γρήγορη απαγγελία.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ Λ
Λάμια σε λίμνη
λαμπερή Λάλατο Λάκη
λάλατο
Σε λίμνη λάμια
λαμπερή Λίγωσα
Λάκη λάλατο
Λάμια λυμένα τα
μαλλιά Σε λίμνη λάμνει
λαμπερή.
Λυμένα η λάμια τα
μαλλιά Λάλατο Λάκη
λίγωσα
Λολάδα Λάκη τα
μαλλιά της λάμιας τα
λυμένα
Ασκούμεθα στο κείμενο πρώτα συλλαβιστά, κατόπιν μονότονα και αργόσυρτα και στη συ-
νέχεια επιταχύνεται ο ρυθμός σε γρήγορη απαγγελία.
ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΦΩΝΗΜΑΤΑ Μ- Ν- Λ
Η άσκηση εκφωνείται πρώτα ψιθυριστά συλλαβιστά, κατόπιν συλλαβιστά με φωνή και στη
συνέχεια γρήγορα με φωνή, με μία αναπνοή κάθε φορά
MO -NO -ΛΟ
ΜΟΥ – ΝΟΥ -
ΛΟΥ ΜΕ- ΝΕ-
ΛΕ ΜΙ - ΝΙ- ΛΙ
ΜΑ- ΝΑ- ΛΑ
282 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 283
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΡΘΡΩΣΗΣ
Χάχανα και χουχουλιάζουν χούφτες χνώτα και χαρές στο νερόχιονο χορεύουν η χρυ-
σάντζα και ο χρεμύλος κι ο χρυσόστομος κι ο χρέμης.
Ω τι χαροκόπι αλήθεια χορμονή χαράζει η μέρα μεσ’ το χιόνι μεσ’ την άχνη χαχανίζουν
χουχουλιάζουν χούφτες χνώτα με χαρά στο νερόχιονο χορεύουν.
Ποιος χρησμός ποιος χρησμολόγος Λάμαχε χαμένος χρόνος χρεία ποια του χρέους τώρα
χλεύη και χαμός το χρήμα πού ‘χεςχάσει με τον Χάρη που χειμάζεται από πάθη κι άγχος
φιλοχρηματίας.
Νά ‘τανε Μάης ο μήνας νέος και νάναι νύχτες νηνεμίας κι απάνεμα νέα λιμάνια μ’ ήχους
νέας μουσικής με κόσμους νέους και με νειάτα που δεν παλιώνουν νάναι οι νύχτες.
Κι ο μήνας Μάης υμνητής νάναι μιας νέας μέρας μ’ ήλιο μηνύτορα νέων καιρών και-
νούργιων κόσμων που τα νειάτα νάναι το κόσμημα και τ’ άνθος του Μάη μήνα του
υμνημένου.
Τους ναυμάχους νέους ναύτες και τους εύτολμους ναυκλήρους προσφωνούν κι αυθη-
μερόν τα νερά πάλι αυλακώνουν τα καράβια της Αυλίδας κι ούριος άνεμος σφυρίζει
κι άυπνοι μα κι αυστηροί ναύτες και λοστρόμοι μένουν μ’ αυταπάρνηση αρμενίζουν
κι αύτανδρο το πλήρωμα αχ ναύαρχε μου πάει του βάθους κι αύριο μαύρα μαύρα
μαύρα τους ναυτόπαιδες θα ντύσουν κι αυτοσχέιοι αυλητές στο νησί που ναυλογούσε
πριν η αράδα θα ξεχύσουν στόνους νηπενθών ασμάτων κι εύψυχοι καλοί γερόντοι
στον αυλόγυρο θα ψάλλουν θούριο άσμα των ναυμάχων κι οι γερόντισσες στα σπίτια
μαύρο μοιρολόι θα λένε.
Απλά στις Άλπεις άπλωσε η πλάση τα πλουμίδια.
Μ’ ελπίδα πλάι σ’ ευέλπιδες πλάθει αλπικά πλεξίδια.
Πληγώνει οπλίτης εύμολπος με κόλπο λογοκλόπο κι ο οπλαρχηγός ο Πλούταρχος την πλή-
ρωσε στο μπλόκο.
Ευφράδης ο Ευθύβουλος κι ευφυής μα κι εύθυμος φεύγει αθέατος κι ευθύς με μα-
ριά φιλεύσπλαχνη και μ’ ευγένεια περισσή λόγον εύγλωττον ετοιμάζει και εύγε του
φωνάζουν όλοι μεσ’ στην εύανδρον Εύβοια κι όλοι τον ευγνωμονούν και είναι τώρα
ευδαίμων μες την έμορφη Εύβοια που κεράσια ευδοκιμούν κι εύκολα κι ευφρόσυνα μ’
ευφωνία αρχίζει ύμνον εύχαριν κι ευθύς εύθυμος ως είναι σ’ ευωχίαν ρίχνεται μ’ ευτρα-
φείς κι ευαίσθητους φίλους που στο βλέμμα τους η ευτυχία αστράφτει.
βρα – βρε – βρι – βρο – βρου
βράδυ – βρέχει – βρίσκει – βρώμη – βρούτος
γρα - γρε - γρι - γρο - γρου
γράμμα - γρέγος - γρίφος - γρότθος - γρούζω
γκρα - γκρε - γκρι - γκρο - γκρου
γκρας - γκρεμίζω - γκρίζο - γκρόσσα - γκρουμ
δρα - δρε - δρι - δρο - δρου
δράκος - δρέπω - δρίσκος - δρόμος - δρούγα
θρα - θρε - θρι - θρο - θρου
Θράκη - θρέφω - θρίσσα - θρόνος - θρους
κρα - κρε - κρι - κρο - κρου
κράτος - κρέας - κρήνη - κράνος - κρούσμα
μπρα - μπρε - μπρι - μπρο - μπρου
μπράβο - Μπρεχτ - μπριάμι - μπρόκολο - μπρούκλης
ντρα - ντρε - ντρι - ντρο - ντρου
ντραλίζομαι - ντρέπομαι - ντρίτσα - ντροπή - ντρουό
πρα - πρε - πρι - προ - πρου
πράξη - πρέπει - πρίμα - πρόβα – προύσσα
στρα - στρε - στρι - στρο - στρου
στρατός - στρέφω - στρίβω - στρώνω - στρούγγα
σφρα - σφρε - σφρι
σφραγίδα - σφραγίζω - σφρίγος
τρα - τρε - τρι - τρο -τρου
τράκα - τρέχω - τρίχα - τρόπαιο - τρούλος
φρα - φρε - φρι - φρο - φρου
φράσσω - φρένο - φρύνη - φροντίζω - φρούτο
χρα - χρε - χρι - χρο - χρου
χράμι - χρέος - χρίσμα - χρόνος – χρούσα
ΔΙΦΘΟΓΓΟΙ
Δύο φωνήεντα όταν προφέρονται με μια φωνή ως ένα φωνήεν αποτελούν δίφθογγο.
Οι δίφθογγο; είναι οκτώ: αι, ει, οι, ου, αυ, ευ, ηυ, ου
Όταν τα δύο φωνήεντα της διφθόγγου προφέρονται χωριστά τότε προς διάκριση βάζου-
με πάνω στο δεύτερο φωνήεν τα διαλυτικά σημεία. π.χ. πυρκαϊά.
Οι δίφθογγοι αυ, ευ, ηυ έχουν διπλή προφορά. Όταν ακολουθεί φωνήεν ή ένα από τα ηχη-
ρά σύμφωνα β, γ, δ, ζ, λ, ρ, μ, ν προφέρονται σαν αβ, εβ, υβ ενώ όταν ακολουθεί ένα από τα
άηχα σύμφωνα φ, χ, θ, σ, π, τ, κ, ψ, τσ, ξ προφέρονται σαν αφ, εφ, ηφ.
Εκτός από τις οκτώ αυτές διφθόγγους που τις λέμε κύριες υπάρχουν και οι δίφθογγοι οι
οποίοι λέγονται καταχρηστικές. Οι καταχρηστικές δίφθογγοι προέρχονται από την ένωση
του ι (η, υ, ει, οι), με άλλο φωνήεν ή δίφθογγο και προφέρονται σε μια συλλαβή π.χ. πιάνω,
γυαλιά, ποιοι, άδειες.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΝΟ ΤΟΥΣ
Η λέξη που έχει οξεία στη λήγουσα λέγεται οξύτονος.
284 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 285
Η λέξη που έχει οξεία στην παραλήγουσα λέγεται παροξύτονος.
Η λέξη που έχει οξεία στην προπαραλήγουσα λέγεται προπαροξύτονος.
Η λέξη που έχει περισπωμένη στην λήγουσα λέγεται περισπώμενη.
Η λέξη που έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα λέγεται προπερισπώμενη.
ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Εγκλιτικές λέγονται οι λέξεις που προφέρονται πολύ στενά με την προηγούμενη απ αυτές
λέξεις έτσι που να φαίνονται σαν μία. Οι λέξεις αυτές δεν είναι άτονες αλλά ο τόνος τους ή
αποβάλλεται ή μεταβιβάζεται στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης αναλόγως τη λέξη.
Αυτές είναι: α) οι τύποι των προσωπικών και κτητικών αντωνυμιών: μου, μοι, με σου, σε,
μας, σας, του, της, των β) η αόριστος αντωνυμία τις, τι σ’ όλες τις πτώσεις της και γ) τα
μόρια της αρχαίας ελληνικής γλώσσας τε, θε, τοι, γε.
1. Τ α εγκλητικά χάνουν τον τόνο τους όταν η προηγούμενη λέξη τονίζεται στη λήγουσα.
2. Τ α εγκλητικά μεταβιβάζουν τον τόνο τους σαν οξεία στη λήγουσα της
προηγούμενης λέξης όταν αυτή είναι προπαροξύτονος ή προπερισπώμενη ή
άτονος.
3. Τ α μονοσύλλαβα εγκλιτικά χάνουν τον τόνο τους όταν η προηγουμένη λέξη είναι πα-
ροξύτονη ενώ τα δισύλλαβα τον διατηρούν.
ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ
Τα δύο γ (γγ) στην αρχή της λέξης προφέρονται όπως το γερμανικό G δηλαδή ήχος καθα-
ρός χωρίς να προηγείται κανένας άλλος ήχος πριν απ’ αυτό. Στη μέση της λέξης πριν από
τον ήχο G ακούγεται ο ήχος του ν π.χ. γγιάζω -gιάζω, γγίξιμο - gίξιμo / άγγελος - άνgελος
φεγγάρι - φενgάρι.
Το (γκ) στην αρχή της λέξης προφέρεται όπως το γερμανικό G δηλ. ήχος καθαρός χωρίς να
προηγείται κανένας άλλος ήχος πριν απ’ αυτό. Στη μέση της λέξης πριν από τον ήχο του G
ακούγεται ο ήχος του ν π.χ. Γκιώνης - gιώνης / αγκαλιά - αvgαλιά.
Όταν το (γκ) ή το (γγ) υπάρχουν σε δύο διαδοχικές συλλαβές τότε το (γκ) ή το (γγ) της συλ-
λαβής που βρίσκεται στη μέση της λέξης προφέρεται καθαρό G χωρίς τον ήχο του ν πριν
απ αυτό π.χ. γκάγγαρος - gάgαρoς.
Όταν το (γκ) ή το (γγ) υπάρχουν στη μέση της λέξης και η λέξη αυτή είναι ο αόριστος ή ο
παρατατικός ρήματος που αρχίζει από (γκ) ή (γγ) τότε προφέρεται καθαρό g χωρίς τον ήχο
του ν πριν απ’ αυτό π.χ. γγιάζω - έγγιαζα -έgιαζα / γκαρίζω - εγκάριζα – εgάριζα.
Όταν έχουμε μια σύνθετη λέξη και η αρχή του δευτέρου συνθετικού είναι το (γκ) ή (γγ)
τότε προφέρεται καθαρό g χωρίς τον ήχο του ν πριν απ’ αυτό π.χ. ξαναγγιάζω - ξαναgιάζω.
Τα ίδια ακριβώς ισχύουν για το (ντ) και το (μπ) μόνο που πριν από τον ήχο του (γγ), (γκ) και
(ντ) ακούγεται ο ήχος του ν ενώ πριν από το (μπ) ακούγεται ο ήχος του μ.
Το (σ) στην αρχή ή στη μέση μιας λέξης όταν ακολουθείται από β, γ, δ, λ, μ, ν, ρ, γκ, μπ, vτ,
τζ καθώς και το τελικό ς μιας λέξης όταν η επόμενη αρχίζει από τους παραπάνω φθόγγους
γίνεται ζ.
Η λήγουσα ια μετά τα σύμφωνα β, δ, ζ, ρ, μπ, ντ, τζ γίνεται για π.χ. σκλαβιά, πόδια, μαγα-
ζιά, χέρια, κουμπιά, δόντια, νεράντζια. Μετά τα σύμφωνα θ, ξ, β, τ, φ, ψ, τσ γίνεται χια π.χ.
στήθια, ρουφηξιά, πάπια, κρασιά, χαρτιά, ράφια, ανιψιά, παπούτσια. Μετά το σύμφωνο μ
γίνεται Ντα π.χ. λάμια.
Το τελικό ν των λέξεων μην, σαν, πριν, δεν, αν, τον, την, στον, στην μεταβάλλει το αρχικό κ
της επόμενης λέξης σε g και το ίδιο ακούγεται ελαφρά πριν από το g π.χ. τον καλό – τov
gaλό.
Το αρχικό π της επόμενης λέξης σε b και το ίδιο ακούγεται ελαφρά πριν από το b π.χ. δεν
παύω - δεvbaύω.
Το αρχικό τ της επόμενης λέξης σε d και το ίδιο ακούγεται ελαφρά πριν από το d π.χ. σαν
τότε - σανdότε.
Το αρχικό ξ της επόμενης λέξης σε ρζ καν το ίδιο ακούγεται ελαφρά πριν το gζ π.χ. δεν
ξέρω - δενgζέρω.
Το αρχικό ψ της επόμενης λέξης σε bζ και το ίδιο ακούγεται ελαφρά πριν από το bζ π.χ.
στην ψάθα – στηνbζάθα.
4. Τ α εγκλιτικά διατηρούν τον τόνο τους όταν βρίσκονται στην αρχή της προτάσεως ή
μετά από σημείο στίξεως.
ΧΑΣΜΩΔΙΑ
Όταν μιλάμε συχνά παρουσιάζονται κοντά κοντά δύο φωνήεντα που ανήκουν σε δυο γει-
τονικές συλλαβές. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται Χασμωδία.
Παρουσιάζεται L μέσα στην ίδια λέξη και λέγεται εσωτερική χασμωδία και 2. ανάμεσα σε
δυο γειτονικές λέξεις όταν η πρώτη τελειώνει σε φωνήεν και η δεύτερη αρχίζει από φωνή-
εν και λέγεται εξωτερική χασμωδία.
Η εξωτερική χασμωδία είναι συχνότερη. Τα γειτονικά αυτά φωνήεντα παθαίνουν μεταβο-
λές, ανάλογα με την δύναμη των φωνηέντων.
Το πιο δυνατό είναι το α, ακολουθούν τα: ο, (ω), ου, ε, ι (η, υ, ει, οι, υι).
Οι μεταβολές αυτές είναι:
1. Συνεκφώνηση π.χ. ελεεινός κακοαναθρεμμένος προφέρονται σαν δίφθογγοι.
2. Συνίζηση π.χ. βοήθεια προφέρονται σαν καταχρηστικοί δίφθογγοι.
3. Συναλοιφή
α. Συναίρεση π.χ. ακούουν - ακούν
β. Έκθλιψη π.χ. τα αυτιά – τ’ αυτιά χάνεται το τελικό της προηγούμενης
γ. Αφαίρεση π.χ. που είναι – πού ‘ναι χάνεται το αρχικό της επόμενης
δ. Κράση π.χ. που έχει – πο ‘χει χάνονται και το τελικό της προηγούμενης και το αρ-
χικό της επόμενης και εμφανίζεται ένα καινούργιο.
ΠΡΟΣΩΔΙΑ
Στην νέα ελληνική γλώσσα προσωδία δεν υπάρχει. Δεν μπορούμε να πούμε πως ο άλφα
ή ο βήτα φθόγγος είναι μακρός ή βραχύς ή ότι μπρος ή ανάμεσα από τούτους ή εκείνους
τους φθόγγους γίνεται άλλοτε μακρός και άλλοτε βραχύς. Αυτό γινόταν μόνο στα αρχαία
ελληνικά. Κάθε συλλαβή στο περπάτημα του προφορικού λόγου παίρνει ένα χρόνο.
Το αρχικό τσ της επόμενης λέξης σε τζ και το ίδιο ακούγεται ελαφρά πριν από τζ, π.χ. τον
τσάρο - τοντζάρο.
Το γ πριν από το ξ και το χ, προφέρεται σαν ν π.χ. άγχος - άνχος / λυγξ -
λύνξ.
Τα κ, γ, χ όταν συνταιριάζονται με τους φθόγγους ε και ι δέχονται ανάμεσα ένα ι π.χ. καιρός
286 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 287
- κ(ι)αιρός, γέρος - γ(ι)έρος - χ(ι)ήνα.
Οι γλωσσικοί-φατνιακοί φθόγγοι λ, ν όταν συνταιριάζονται με τις διφθόγγους ια, ιε, ιοι, ιο,
ιου προφέρονται ουρανικά.
Το τζ και στην αρχή και στη μέση της λέξης προφέρεται καθαρό χωρίς να μπαίνει πριν
απ’ αυτό κανένας άλλος ήχος. Προφέρεται με μ ή ν πριν απ’ αυτό μόνο όταν γράφεται π.χ.
παντζούρι, τζαμτζής.
Το μπ παραμένει στη μέση της λέξης b καθαρό όταν συνταιριάζεται με το λ ή το ρ π.χ.
άλμπουρο, γαρμπής.
Το τ μετατρέπεται σε d όταν πριν απ’ αυτό υπάρχει το ναν ακόμα και όταν δεν γράφεται το
ν. Να το πεις - νανdοπείς / Ναν το πεις.
Στις προθέσεις εν και συν όταν ενώνονται με λέξη που αρχίζει από γ το ν γίνεται και αυτό
γ και άλλοτε προφέρεται σαν (γγ) και ισχύει ότι ισχύει για το (γγ) στη μέση της λέξης όπως
στις λέξεις εγγονός - ενgονός συγγενής -συνgενής και άλλοτε προφέρεται σαν ν όπως στις
λέξεις συγγραφέας -συνγραφέας εγγραφή - ενγραφή, σύγγαμβρος - σύνγαμβρος έγγαμος
- ένγαμος.
Όταν ενώνεται με λέξη που αρχίζει από χ το ν γράφεται γ και προφέρεται πάντα σαν ν π.χ.
συν - χαίρω - συγχαίρω - συνχαίρω.
Τα δύο όμοια σύμφωνα στη μέση της λέξης προέρχονται από αφορμές που τώρα έχουν
ατονήσει όπως στις λέξεις Σάββατο, κρεβάτι, φύλλο κλπ. ή από το σύνθεση του ευ με λέξη
που αρχίζει από β ή φ όπως εύβατος ή ευφωνία ή από την σύνθεση των προθέσεων συν
και εν με λέξη που αρχίζει από υγρό σύμφωνο λ, μ, ν, ρ και μεταβάλλει το τελικό ν του
συν ή του εν σε όμοιό του. Επίσης από τη σύνθεση του εκ με λέξη που αρχίζει από κ π.χ.
εκκολάπτω, εκκαθάριση, εκκρούω. Τα όμοια σύμφωνα στη μέση της λέξης προφέρονται
σαν ένα. Επανάληψη του ίδιου όμως συμφώνου έχουμε όταν μία λέξη τελειώνει σε ν, σ, κ,
ρ και η επόμενη αρχίζει από το ίδιο σύμφωνο π.χ. Των νηστειών, ο γαρ ρήτωρ, εκ Κύμης,
της σάρκας σ’ αυτή την περίπτωση ο όμοιος φθόγγος επαναλαμβάνεται.
Οι ξένες λέξεις ακόμα και οι ελληνοποιημένες διατηρούν την τοπική προφορά τους.
ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΕΩΣ
Όταν μιλάμε σταματάμε κατά το νόημα ή για ν’ αναπνεύσουμε, άλλοτε λιγότερο, άλλοτε
περισσότερο. Άλλοτε υψώνουμε, ή χαμηλώνουμε, ή χρωματίζουμε τη φωνή μας για να
ρωτήσουμε για να εκφράσουμε το θαυμασμό μας ή τα χαρά μας ή την λύπη μας κλπ.
Για να παραστήσουμε όλες αυτές τις μεταβολές χρησιμοποιούμε τα σημεία στίξεως. Αυτά
μας δείχνουν πού και πόσο πρέπει να σταματάμε. Είναι τα εξής: τελεία, άνω τελεία, κόμμα,
ερωτηματικό, θαυμαστικό, διπλή τελεία, παρένθεση, αποσιωπητικά, παύλα, εισαγωγικά.
Κόμμα: μικρό σταμάτημα στο λόγο για να εξυπηρετούμε την αναπνοή, αλλά και για να
χρωματίσουμε ανάλογα την επόμενη φράση. Η διάρκειά του ελάχιστη όσο μια γρήγορη
και αθόρυβη εισπνοή.
Άνω τελεία: χωρίζει δύο μέρη μιας περιόδου διακόπτεται για λίγο η ροή του λόγου (σχε-
δόν διπλάσια απ’ ότι στο κόμμα). Κατεβάζουμε λίγο τον τόνο της τελευταίας συλλαβής.
Τελεία: Η διάρκεια της παύσης κατά την τελεία είναι τριπλάσια από εκείνη του κόμματος.
Το σταμάτημα του ομιλητή να φαίνεται φυσιολογικό και να μην αφήνει εκκρεμότητα.
Οι δύο τελείες: Κάτι ανάμεσα από ένα κόμμα και μια άνω τελεία με μια εσώτερη τάση για
ολοκληρωμένη συνέχιση και τέλος.
Τα αποσιωπητικά: Η τελευταία λέξη πριν τα αποσιωπητικά θα πρέπει να ειπωθεί σαν ξε-
κρέμαστη.
Η παρένθεση: Οι παρεντιθέμενες φράσεις τονίζονται χαμηλότερα από τον άλλο λόγο που
προηγείται ή ακολουθεί και συνήθως τον επεξηγούν ή τον συμπληρώνουν.
Τα ____εισαγωγικά: Τα λόγια που περικλείονται μέσα στα εισαγωγικά πρέπει να διαφέρουν
κατά το ρυθμό, κατά την ένταση, κατά τον τόνο.
Η διπλή παύλα: Απομονώνεται ένα μέρος από τη φράση το οποίο σε αντίθεση με την
παρένθεση λέγεται εντονότερα από τα προηγούμενα.
Το ερωτηματικό: Τονίζουμε κυρίως το ερωτηματικό μόριο, ή αν έχουμε απανωτές ερω-
τήσεις θα τονιστεί το ρήμα της φράσης ή το ουσιαστικό κλπ. Δεν πρέπει το βάρος της
ερώτησης να πέφτει στην τελευταία λέξη ή συλλαβή της φράσης.
Η ΑΡΝΗΣΗ
Στις φράσεις που υπάρχουν τα αρνητικά μόρια δεν, μη, ούτε, όχι, ο τονισμός πέφτει εντο-
νότερα πάνω σ’ αυτά. Σε συνύπαρξη μόνο των χρονικών και ποσοτικών τοπικών επιρρη-
μάτων και επιθέτων, ο τονισμός εντείνεται στο ποτέ, κανείς, τίποτα, πουθενά κλπ.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΠΡΟΦΟΡΑΣ
Α
avantage (Γ) = αβαντάζ = αβαν-τάζ
avanti (Ι) = αβάντι = αβάν-τι
engage (Γ) = αγκαζέ = αν-σκαζέ
allegro (Ι) = αλλέγκρο = αλλέ-gpo
abajour (Γ) = αμπαζούρ = α-bαζουρ
amballage (Γ) = αμπαλάζ = αμ-bαλλάζ
abille (Γ) = αμπιγιέ = α-bιγιέ
ensemble (Γ) = ανσάμπλ = ανσάμ-βλ
antenna (I) = αντέννα = αν-τέννα
araba (Τ) = αραμπάς = apa-baq
Β
wagon (Α) = βαγκόν = βα-γκόν
di bengala (I) = βεγγαλικός = βεν-σαλικός
ventaghio (I) = βεντάλια = βεν-τάλια
vedetta (Ι) = βεντέτα = βε-dέτα
vendetta (Ι) = βεντέττα = βεν-dέττα
veranda (Γ) = βεράντα = βεράν-da
Γ
gant (Γ) = γάντι = γάντι
ghirlanda (Ι) = γ-κιρλάντα = γιρλάν-dα
Δ
dantella (I) = δαντέλλα = δαν-τέλλα
288 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 289
Ε
emigre (Γ) = εμιχγρέ = εμι-gpέ
imprime (Γ) = εμπριμέ = εμ-πριμέ
Ζ
zembil (Τ) = ζεμπίλι = ζεμ-bίλι
zigolo (Γ) = ζιγκολό = ζι-golo
zumbul (Τ) = ζουμπούλι = ζουμ-bούλι
I
impressario (I) = ιμπρεσάριος = ιμ-πρεσάριος
interview (A) = ιντερβιού = ιν-τερβιού
international (Γ) = ιντερνασιονάλ = ιντερνασιονάλ
intermedio (I) = ιντερμένπο = ιντερμέ-dio
Κ
cabina (I) = καμπίνα = κα-biva
carambola (Γ) = καραμπόλα = καραμ-boλa
comedie (Γ) = κομεντί = κομε-di
kompere (Γ) = κομπέρ = κομ-πέρ
conte (Ι) = κόντες = κόν-τες
contessa (Ι) = κοντέσσα = κοντ-έσσα
contessina (Ι) = κοντεσσίνα = κοντ-εσσίνα
contralta (Ι) = κοντράλτα = κον-τράλτα
quinta (Ι) = κουΐντα = κουίν-τα
kubur (Τ) = κουμπούρι = κου-boupi
Λ
lampo (I) = λάμπα = λάμ-πα
libretto (Ι) = λιμπρέττο = λι-bρέtto
Μ
magal (Τ) = μαγκάλι = μα-gάλι
mangano (Ι) = μάγγανο = μάν-gavo
mangue (Γ) = μάγγας = μάν-gας
maydanow (Τ) = μαϊντανός = μαϊ-dάνός
madame (Γ) = μαντάμ = μα-dάμ
mandolino (Ι) = μαντολίνο = μαν-dολίνο
Madonna (Ι) = Μαντόνα = Ma-dova
menta (I) = μέντα = μέν-τα
medalon (Γ) = μενταγιόν = με-dαγιόν
medium (Γ) = μέντιουμ = μέ-dιουμ
modello (Ι) = μοντέλο = μο--dέλο
modeliste (Γ) = μοντελίστ = μο-dελίστ
moderno (Ι) = μοντέρνος = μο-dέρνος
ballada (Ι) = μπαλλάντα = μπαλλά-da
banda (Ι) = μπάντα = μπάν-da
biobelot (Ι) = μπιμπελό = μπι-bελό
briUantine (Γ) = μπριγιαντίνη = μπριγιαντίνη
Ν
Nobel (Γ) = Νόμπελ = No-bελ
danielle (Γ) = νταντέλλα = νταν-τέλλα
demode (Γ) = ντεμοντέ = ντεμο-dε
debutto (Ι) = ντεμπούτο = ντε-bouto
Ο
ombrella (Ι) = ομπρέλλα = ομπρέλλα
Π
pandiera (Ι) = παντιέρα = παv-dιέpα
pantofla (Ι) = παντόφλα = παν-τούφλα
pedale (Γ) = πεντάλ = πε-dάλ
pedicure (Γ) = πεντικιούρ = πε-dικιούρ
permanente (Γ) = περμανάντ = περμανάν-τ
pingouin (Γ) = πιγκουίνος = πιν-gουίνος
ping-pong (A) = πιγκ-πογκ = πιν-g-πον-g
pondo (I) = πόντος = πόν-dος
pudding (A) = πουτίγκα = πουτίν-ga
Ρ
rendez-vous (Γ) = ραντεβού = randεβoύ
roba (Ι) = ρόμπα = ρo-ba
robot (Γ) = ρομπότ = ρo-bot
rotonda (I) = ροτόντα = ροτόν-da
rumba (I) = ρούμπα = ρούμ-ba
Σ
sanguineo (I) = σαγκουίνι = σαv-gouΐνι
samba (I) = σάμπα = σαμ-ba
sabotage (Γ) = σαμποτάζ = σa-bοτάζ
chantilly (Γ) = σαντιγί = σαν-τιγί
chaise-longue (Γ) = σεζ-λόγκ = σεζ-λον-g
sandik (Τ) = σεντούκι = σεν-dούκι
soba (Τ) = σόμπα = σό-ba
T
tango (A) = ταγκό = ταν-gό
tabacchiera (I) = ταμπακέρα = τα-bακέρα
tampon (Γ) = ταμπόν = ταμ-πόν
tenda (I) = τέντα = τέν-da
tempo (I) = τέμπο = τεμ-πο
caba (Τ) = τζάμπα = τζά-ba
tirante (I) = τιράντα = τιράν-τα
traballare (I) = τραμπάλλα = τρα-bάλλα
tromba (I) = τρόμπα = τρόμ-ba
trombetta (I) = τρομπέττα ____= τρομ-bέττα
trombone (I) = τρομπόνι = τρομ-bόνι
cadir (T) = τσαντήρι = τσα-dίρι
290 Γενική Δημοσιογραφία Αγωγή του Λόγου 291
Φ
fabbrica (I) = φάμπρικα = φά-bρικα
fantaisie (Γ) = φανταιζί = φαν-ταιζί
fante (I) = φάντης = φάν-της
fidan (Τ) = φιντάνι = φι-dάνι
fondo (I) = φόντο = φόν-do
Χ
haber (Τ) = χαμπάρι = χα-bάρι
Ο ΡΥΘΜΟΣ
Ο ρυθμός εντυπώνεται στο ένστικτο του ατόμου κι εξαρτάται από την εποχή, την ηλικία,
την καταγωγή, το περιβάλλον, τις περιστάσεις, την επαγγελματική απασχόληση, την αγω-
γή, τη συμπεριφορά και τις ανάγκες του ίδιου του λόγου. Στο λόγο, τώρα, ό ρυθμός κα-
θορίζει τον τρόπο που οι διάρκειες των συλλαβών διαδέχονται η μια την άλλη. Κι όσο
αυτές μακραίνουν τόσο και ο ρυθμός επιβραδύνεται, κι όσο αυτές βραχύνονται, τόσο κι ο
ρυθμός γίνεται γρηγορότερος.
Για να αποδοθεί με επιτυχία και ακρίβεια ο πεζός ή ο έμμετρος λόγος, η συμβολή του ρυθ-
μού κρίνεται απαραίτητη, γιατί από την ποικιλία σε ηχητική διάρκεια των συλλαβών που
απαρτίζουν τις λέξεις μιας φράσης, θ’ αποχτήσει αυτή τη ρυθμική ποιότητά της. Άλλα θα
πρέπει να εξασφαλισθεί πρώτα η πλήρης αφομοίωση του κειμένου απ’ το βαθμό έπειτα
της αισθητικής καλλιέργειας του ομιλητή θα εξαρτηθεί η αρχιτεκτονική διάταξη των με-
ρών (φράσεων, περιόδων) του λόγου, με γνώμονα πάντα τις ιδέες και τα αισθήματα που
περιέχει. Σε μια παρόμοια μόνο απόδοση θα δημιουργήσουν οι εκφερόμενες λέξεις την
αίσθηση της αναλογίας, χωρίς να έχουν χάσει τη σημασία τους.
Η αποτελεσματικότητα στη χρησιμοποίηση του ρυθμού θα εξαρτηθεί από τα ≪ρυθμικά
αντανακλαστικά≫, που αποχτιούνται με την μεθοδευμένη άσκηση φυσικά δεν πρέπει να
λείπει η θέληση. Το δε νευρικό και μυϊκό σύστημα θα πειθαρχήσει ευκολότερα στις επιτα-
γές του εγκεφάλου όταν το άτομο είναι γερό, καλογυμνασμένο, χαλαρό και κατέχει: όλα τα
μυστικά της τεχνικής αναπνοής και της φωνής.
Με το ρυθμό συμμορφώνεται ανάλογα και η παύση κάθε παρέκκληση ή αλλαγή της έχει
σαν συνέπεια το τεμάχισμα και την αποσύνθεση του λόγου.
Μια κλιμάκωση, γρήγορων ρυθμών απαιτούν τα συναισθήματα χαράς, οργής, ευθυμίας,
και τα αισθήματα σιγουριάς, εμπιστοσύνης, καλοπέρασης, βιασύνης, η διάθεση φλυαρίας
κλπ.
Αργούς δε ρυθμούς θα χρησιμοποιήσουμε στη λύπη, αμηχανία, αμφιβολία, αναποφασι-
στικότητα, βαθιά σκέψη, ευλάβεια, δέος, κατάπληξη, ενδοιασμό, ψυχραιμία, συμβουλή,
παρατήρηση, διδασκαλία, προσευχή, κλπ.
ΥΓΙΕΙΝΗ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ
ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΥΝΟΪΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Περιβάλλον κλειστό Γυμναστική
Περιβάλλον μολυσμένο Ύπνος
Λανθασμένη ένδυση Ανάπαυση
Καταχρήσεις (αλκοόλ, ξενύχτι) Καλοί όροι εργασίας
Κάπνισμα Αγωγή του λόγου
Ηλιοθεραπεία
Αρώματα
Ασθένειες
Κακή διατροφή Σωστή διατροφή__

1 σχόλιο: